Μελάνωμα
Μελάνωμα ονομάζεται ο καρκίνος που αναπτύσσεται στα μελανοκύτταρα, τα οποία είναι υπεύθυνα για την παραγωγή της μελανίνης, μιας χρωστικής ουσίας που δίνει χρώμα στο δέρμα, τα μαλλιά και τα μάτια. Τα εν λόγω κύτταρα μπορεί να υποστούν αλλοιώσεις από την έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία του ηλίου και με την πάροδο του χρόνου αυτές να εξελιχθούν σε καρκινικές μεταλλάξεις.
Το μελάνωμα έχει αυξημένη επίπτωση τα τελευταία χρόνια σε γεωγραφικές περιοχές ατόμων με ανοικτό χρώμα δέρματος. Αντίθετα, στην Ελλάδα τα ποσοστά μελανώματος είναι χαμηλά, παρά την αυξημένη ηλιοφάνεια, καθώς ο μέσος τύπος δέρματος είναι ελαφρώς πιο σκούρος και παρέχει προστασία απέναντι στην υπεριώδη ακτινοβολία.
Αν και αντιπροσωπεύει μόλις το 3% όλων των τύπων καρκίνου του δέρματος, το μελάνωμα είναι ο πιο επικίνδυνος εξ αυτών, με το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας, ειδικά σε νέους ασθενείς. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια έχουν καταγραφεί σημαντικές εξελίξεις στη φαρμακευτική αντιμετώπιση του μελανώματος, καθώς πλέον υπάρχουν νέα φάρμακα, και ιδίως ανοσοθεραπεία με πολύ καλά αποτελέσματα ακόμη και στην μεταστατική νόσο.
Τύποι μελανώματος
Το μελάνωμα συνήθως προσβάλλει τους ιστούς του δέρματος, ωστόσο μπορεί να αναπτυχθεί όπου υπάρχουν μελανοκύτταρα, όπως οι οφθαλμοί και οι βλεννογόνοι.
Ως εκ τούτου, ανάλογα με τα κύτταρα στα οποία σχηματίζεται πρωτογενώς, το μελάνωμα μπορεί να ταξινομηθεί σε:
Δερματικό μελάνωμα
Μελάνωμα του βλεννογόνου
Οφθαλμικό μελάνωμα
Δερματικό μελάνωμα
Το δερματικό μελάνωμα, αναπτύσσεται στα μελανοκύτταρα του δέρματος και διακρίνεται σε τέσσερις υποτύπους: Υπάρχουν τέσσερις κύριοι τύποι δερματικού μελανώματος:
Επιφανειακά επεκτεινόμενο μελάνωμα (Surface Spreading Melanoma)
Είναι ο πιο κοινός τύπος μελανώματος, καθώς αφορά περίπου το 70% των περιπτώσεων, και μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία και σε οποιοδήποτε σημείο στο σώμα, έχοντας ως αφετηρία συνήθως κάποιο σπίλο. Σε πρώιμο στάδιο, όταν περιορίζεται στην επιδερμίδα, έχει πολύ καλή πρόγνωση.
Οζώδες μελάνωμα (Nodular Melanoma)
Είναι ο δεύτερος πιο συχνός τύπος μελανώματος (15%-30% των περιπτώσεων), αρκετά επιθετικός και ταχύτερα αναπτυσσόμενος από το επιφανειακά επεκτεινόμενο μελάνωμα. Σχηματίζεται κυρίως στην κεφαλή, στο λαιμό και στον θώρακα.
Μελάνωμα επί κακοήθους φακής (Lentigo Maligna Melanoma)
Αφορά στο 4% – 10% των περιπτώσεων κι εμφανίζεται κυρίως στο πρόσωπο γυναικών με ανοικτόχρωμη επιδερμίδα, ηλικίας άνω των 50 ετών. Σχετίζεται με τη γήρανση του δέρματος και χαρακτηρίζεται από βραδεία ανάπτυξη και χαμηλότερο κίνδυνο μετάστασης συγκριτικά με άλλους τύπους μελανώματος.
Μελάνωμα των άκρων (Acral Lentiginous Melanoma)
Αφορά στο 2%-8% των περιπτώσεων δερματικού μελανώματος κι εμφανίζεται κυρίως στις παλάμες, τα πέλματα των ποδιών και στο δέρμα κάτω από τα νύχια.
Μελάνωμα του βλεννογόνου
Πρόκειται για έναν σπάνιο τύπο μελανώματος, ο οποίος αφορά μόλις στο 1% όλων των περιπτώσεων. Όπως προδίδει η ονομασία του σχηματίζεται στον βλεννογόνο, δηλαδή τον ιστό του σώματος που καλύπτει τις κοιλότητες του σώματος και τα κοίλα όργανα.
Εμφανίζεται κυρίως στη ρινική και στοματική κοιλότητα και τον οισοφάγο, καθώς επίσης στο ορθό, το ουροποιητικό σύστημα, αλλά και εντός του γυναικείου κόλπου. Η ανίχνευσή του είναι δύσκολη κι ως εκ τούτου, δεν διαγιγνώσκεται συχνά σε πρώιμο στάδιο.
Οφθαλμικό μελάνωμα
Πρόκειται για τον πιο κοινό τύπο κακοήθειας στους οφθαλμούς και αναπτύσσεται στα μελανοκύτταρα που υπάρχουν στον επιπεφυκότα, στην ίριδα, στο ακτινωτό σώμα και στον χοριοειδή του οφθαλμού.
Μπορεί να είναι πρωτοπαθές, έχοντας ως αφετηρία τα χρωστικά αυτά κύτταρα του οφθαλμού ή να είναι αποτέλεσμα μετάστασης από άλλη καρκινική εστία, όπως το δέρμα, οι πνεύμονες ή ο μαστός.
Αίτια και παράγοντες κινδύνου
Τα ακριβή αίτια σχηματισμού του μελανώματος δεν έχουν ακόμα αποσαφηνιστεί, ωστόσο υπάρχουν παράγοντες που συνδέονται με την ανάπτυξή του και οι οποίοι μπορεί να είναι περιβαλλοντικοί ή γενετικοί.
Ο πιο σημαντικός παράγοντας είναι η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία του ηλίου, η οποία μπορεί να πυροδοτήσει την ανάπτυξη μελανώματος.
Άλλοι παράγοντες κινδύνου είναι οι εξής:
- Ανοιχτόχρωμη επιδερμίδα
- Μεγάλοι σε μέγεθος συγγενείς σπίλοι
- Οικογενειακό ιστορικό μελανώματος
- Ιστορικό εγκαύματος
- Μεταλλάξεις σε συγκεκριμένα γονίδια
- Χρήση συσκευών τεχνητού μαυρίσματος (solarium)
- Μελαγχρωματική ξηροδερμία
Συμπτώματα
Το μελάνωμα εμφανίζεται με συγκεκριμένα σημάδια και συμπτώματα, η αναγνώριση των οποίων μπορεί να γίνει μέσα από έναν διεθνή κώδικα, που λαμβάνει το όνομά του από τα 5 πρώτα γράμματα του αγγλικού αλφαβήτου (A,B,C,D,E). Σε κάθε γράμμα αντιστοιχεί ένα βασικό προειδοποιητικό σημάδι ή σύμπτωμα στα αγγλικά. Ειδικότερα,:
- To Α αφορά στην ασσυμετρία (asymmetry): Τα περισσότερα μελανώματα είναι ασύμμετρα, σε αντίθεση με τους συμμετρικούς, ωοειδούς σχήματος κοινούς σπίλους.
- Το Β αφορά στα όρια (border): Τα μελανώματα συνήθως έχουν ανομοιομορφία στα όριά τους.
- Το C αφορά στο χρώμα (color): Σε αντίθεση με τους καλοήθεις σπίλους που είναι μονόχρωμοι, τα μελανώματα μπορεί να έχουν διάφορες αποχρώσεις μαύρου ή καφέ, ενώ καθώς αναπτύσσονται μπορεί να έχουν και λευκό, ερυθρό ή κυανό χρώμα.
- Το D αφορά στη διάμετρο (diameter): Οι καλοήθεις σπίλοι δεν πρέπει να ξεπερνούν τα 6 χιλιοστά.
- Το E αφορά στην εξέλιξη (evolution): Οποιαδήποτε μεταβολή στο μέγεθος, το χρώμα ή τη συμπεριφορά ενός σπίλου ή μιας κηλίδας μπορεί να είναι ένδειξη μελανώματος.